Cztery mity związane z zaimkami lo/le

Zanim wystartowałam z pierwszą edycją kursu mailowego dla początkujących Hola español, przeprowadziłam ankietę, chcąc zorientować się, z czym osoby, które już hiszpańskiego się uczyły, mają największy problem. Poza desperackim pytaniem „jak to jest z tym subjuntivo?”, drugą najpopularniejszą wypowiedzią było: „o co chodzi z tymi lo i le, kiedy użyć którego?”.

Zaimki po polsku
Skoro rozmawiać będziemy o zaimkach w języku hiszpańskim, przyjrzyjmy się najpierw jak wygląda sytuacja w naszym ojczystym języku – w języku polskim bowiem również mamy dopełnienie bliższe i dalsze. Polacy odmieniają rzeczowniki przez przypadki i to w tej odmianie ukrywają się zagadkowe zaimki.
Dopełnienie bliższe odpowiada na pytania biernika:
Widzę (kogo?) siostrę.
Piję (co?) wino.
Dopełnienie dalsze odpowiada na pytania celownika:
Zaniosę (komu?) wam ciasto,
Wymienię olej (czemu?) samochodowi.

Przyznacie, że zdania widzę siostra, zaniosę wy ciasto, wymienię olej samochód, nie brzmią najlepiej. Tak samo dziwnie brzmiałyby więc hiszpańskie zdania, jeśli nie zadbamy o dobre użycie zaimków.

Zaimki po hiszpańsku
Przypomnijmy sobie, jak zaimki, o których mowa, wyglądają w języku hiszpańskim:
Dopełnienie bliższe (complemento directo, CD): me, te, lo/la, nos, os, los/las
Dopełnienie dalsze (complemento indirecto, CI):  me, te, le, nos, os, les
Widzisz podobieństwa? Zmienia się jedynie trzecia osoba liczby pojedynczej i mnogiej, reszta jest taka sama w obu dopełnieniach (a także taka sama jak zaimki zwrotne). Użyjemy zaimków, aby uniknąć powtórzeń i skrócić naszą wypowiedź.

Widzę siostrę. → Veo a mi hermana. → La veo
Piję wino. → Bebo el vino. → Lo bebo
Zaniosę wam ciasto. → Llevo la tarta a vosotros → Os llevo la tarta
Wymienię mu olej → Cambio el aceite al coche → Le cambio el aceite

Jak widzisz, czy jest to dopełnienie bliższe czy dalsze, zawsze stoi ono przed czasownikiem (z wyjątkiem trybu rozkazującego, ale o tym innym razem).
Czasem możliwe jest wstawienie w jedno zdanie dwóch zaimków; trzeba wtedy pamiętać, że najpierw stoi dopełnienie dalsze, a dopiero potem bliższe, oraz o zamianie le na se, jeśli dwa zaimki trzeciej osoby stoją obok siebie.
CI + CD + verbo
Zaniosę wam ciasto. → Zaniosę wam je →     Os la llevo.
Wymienię mu olej→ Wymienię mu go →     Le Se lo cambio.

Skoro już wiemy, czym są te tajemnicze zaimki, czas obalić kilka mitów z nimi związanych.

Jeśli mieszanie zaimków jest dla Ciebie za trudne wróć do wpisu o dopełnieniu dalszym 🙂

Mit 1: Lo odnosi się tylko do rzeczy, a le tylko do osób.

Mit numer jeden nie pochodzi z wypracowań czy ćwiczeń moich uczniów, ale z moich gimnazjalnych zeszytów. Nagminnie tłumaczyłam sobie lo jako „to”, przez co wzbraniałam się przed użyciem go w stosunku do osób. Nie znałam wtedy jeszcze konceptu lo neutro i nie wiedziałam, że lo i le odpowiadają polskim deklinacjom rzeczownika.

O co chodzi z lo neutro? Zaimek lo może zastąpić nam rzeczownik rodzaju męskiego w liczbie pojedynczej (każdy męski rzeczownik, a więc tak osoby, jak i przedmioty), ale też służy do określenia czegoś bez używania nazwy. Wtedy możemy użyć go zarówno dla rzeczy rodzaju męskiego, jak i żeńskiego. Przydaje się, gdy nie znamy rodzaju przedmiotu (-Me das esto? -No puedo, lo necesito; – Puedes coger todo eso a tu habitación? – Sí, ya lo hago) lub gdy nie jest to nic konkretnego, a raczej sytuacje, myśli, zdarzenia, itp. (- Qué ha pasado el viernes? – No lo sé; – Sabes que Carlos y María salen juntos? – No me lo digas!).
Lo używamy, gdy odnosimy się do dopełnienia dla czasowników ser, estar, parecer
(Es rico, pero no lo parece).

Mit 2: Zaimek pojawia się w zdaniu raz i ma jedno stałe miejsce.

Tak jak wspominałam w tekście o czasowniku gustar, należy pamiętać o podwójnym wskazaniu zaimka, zwłaszcza w zdaniach dotyczących osoby trzeciej liczby pojedynczej i mnogiej, ale również w każdym zdaniu, w którym chcemy podkreślić lub odróżnić osobę, o której mówimy.

Pamiętaj, że „drugi zaimek” (czyli ten na końcu, z przyimkiem a/de/en, itp.) nie może być w zdaniu sam, zawsze musi pojawić się też ten pierwszy: Quiere a mi; Regaló flores a mí
W zdaniach dotyczących trzeciej osoby ma to dodatkowo funkcję wyjaśniającą, le bowiem może odnosić się zarówno do form żeńskich, jak i męskich, formy nieformalnej (on, ona), jak i formalnej (Pani, Pan).

Nie jest również prawdą, że zaimek ma stałe miejsce w zdaniu. Może on wystąpić:
po dopełnieniu – Quedo con mis amigos y les llevo a un restaurante nuevo.
przed dopełnieniem – Les explicó este tema a sus estudiantes.

Zaimek dopełnienia bliższego może wystąpić powtórzony, tylko i wyłącznie jeśli wcześniej o czymś wspomnieliśmy:
– Has encontrado a tus amigos? – Sí, los he encontrado.
Los he encontrado mis amigos

Mit 3: Czasownik jest albo dopełnienia bliższego, albo dalszego, a skoro po polsku czasownik jest dopełnienia bliższego, to i w hiszpańskim tak będzie.

Chcesz stworzyć zdanie, znajdujesz w słowniku potrzebne słowa i w myślach szukasz odpowiedniego zaimka. Czy wystarczy przetłumaczyć polskie zdanie, aby otrzymać poprawny hiszpański odpowiednik? Niestety, czasem słowa, które w języku polskim będą miały jeden rodzaj dopełnienia, niekoniecznie będą miały to samo dopełnienie w języku hiszpańskim.

Aby upewnić się, czy czasownik będzie miał dopełnienie bliższe, możemy skorzystać ze słownika (jeśli nie masz kupionego słownika, skorzystaj z polecanych przeze mnie słowników online). Jeżeli przy czasowniku znajdziesz skrót tr/tran., oznaczać to będzie verbo transitivo – czasownik przechodni, czyli taki, który ma dopełnienie bliższe i który możemy zamienić na stronę bierną.
Trzeba jednak mieć na uwadze, że często to od tłumaczenia zależy, jak zachowa się dany czasownik.

W zdaniu El niño duerme nie możemy stworzyć strony biernej i nie możemy dodać dopełnienia bliższego, które odpowie na pytanie „co?”. W języku polskim chcąc stworzyć stronę bierną, powiemy: Dziecko jest usypiane przez rodziców. W języku hiszpańskim jest to jednak ten sam czasownik, więc w zależności od znaczenia powiemy
El niño duerme. Dormir → verbo intransitivo
Los padres duermen a su niño.  Dormir → verbo transitivo.

Zastanawiając się więc, które dopełnienie wybrać, możemy:
– zobaczyć, czy dopełnienie odpowiada na pytanie kogo/co? czy komu/czemu?, a następnie upewnić się, czy po podłożeniu zaimka zdanie zachowa swój sens:
 Carlos hizo el examen → Carlos lo hizo.
– sprawdzić, czy możliwe jest stworzenie strony biernej.
– sprawdzić w słowniku, czy czasownik jest przechodni.

Mit 4: W przypadku wątpliwości najlepiej spytać o zdanie Hiszpanów, oni zawsze mają rację, bo to przecież ich ojczysty język!

Podczas pobytu na Erasmusie w Hiszpanii w ramach przedmiotu sociolingüística mieliśmy w ramach zaliczenia zbadać pewien fenomen językowy, posługując się stworzoną samodzielnie ankietą. Moja grupa dostała za zadanie potwierdzić lub zaprzeczyć tezie o istnieniu wśród mieszkańców fenomenów leísmo i loísmo, o których za chwilę. Chodziliśmy więc grupą obcokrajowców po Valladolid, zagadując osoby w różnym wieku i prosząc o odpowiedzi na pytania. Ankieta składała się z dziesięciu zdań, a zadaniem było stwierdzić, czy wypowiedzi te są poprawne, czy zawierają błąd. Przyznam się, że pomysł wydawał mi się z lekka idiotyczny: my, studenci, obcokrajowcy, mieliśmy pytać o poprawność rodowitych Hiszpanów, w większości osoby od nas starsze.

Leísmo, loísmo i laísmo to określenie fenomenu językowego, który polega za zamienianiu zaimków, o których dziś mówimy: le, lo, la. Błędy wynikają często z niepewności, jakiego dopełnienia użyć, z użycia w wyrażeniu tego samego dopełnienia, które występuje w pojedynczym słowie, lub z wpływów innych języków na hiszpański (np. quechua lub aimara w Ameryce Południowej). Niektóre błędy na stałe weszły już do języka, również pisanego, używanego w prasie, ciężko zatem stwierdzić, na ile jest to niepoprawne użycie, a na ile już akceptowane. Często więc pytając o opinię nativos, może różnić się ona od książkowych przykładów, a nawet od opinii osoby z innej części kraju!

Niełatwo znaleźć złoty środek, błędy zdarzają się nawet rodzimym użytkownikom języka, dokładnie tak jak i nam, Polakom, zdarzają się pomyłki lub regionalnie uwarunkowane różnice.
Osobom bardziej zainteresowanym tematem hiszpańskich zaimków polecam stronę Real Academia Española (RAE), Nueva Gramática Española lub Ortografía de la Lengua Española.

Jeśli podobał Ci się ten tekst, okazał się on przydatny lub ciekawy, podziel się nim z fajnymi ludźmi! Będę wdzięczna za komentarz jeśli wpis okazał się ciekawy!